MÊ KÔNG TRUYỀN KỲ

Con sông MêKông trải dài hơn 4.800km qua 6 nước: Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam, nuôi sống 65 triệu người trong lưu vực của nó. Thế nhưng nguồn gốc của nó lại được ít người biết đến. Mãi đến năm 1995, giới khoa học mới có kết luận chính xác về đầu nguồn sông MêKông: Tây Tạng. Còn bao câu hỏi: Tại sao nó được hình thành? Tại sao có nhiều loài cá như cá da trơn khổng lồ, cá heo Irrwaddy chỉ sống trong lòng sông Mê Kông? Đi ngược dòng sông MêKông vào tháng 11/2002, tôi đã nghe vô số những truyền thuyết thú vị được kể từ ngàn năm nay cho những câu hỏi đó…

Khi chảy qua khu vực Đông – Bắc Thái Lan, sông Mê Kông được nhiều nhánh sông ở đây đổ vào tiếp nước. Những con sông nhỏ này được xem là quê hương và là “bệnh viện phụ sản” cho các loài cá di cư ở dòng MêKông. Nhờ đó khu vực Đông – Bắc Thái Lan có hầu hết giống cá quý hiếm. Cư dân ở đây cho biết hệ thống sông Mê Kông là kết quả của một trận chiến giữa đôi rắn thần màu đỏ, có chòm râu dưới cằm gọi là NAGA. Các nhà nghiên cứu lý giải rắn thần NAGA đi vào đời sống tinh thần của người dân ven bờ MêKông vì cuộc sống quanh năm sông nước đã khắc sâu vào tâm trí họ hình ảnh: cua, cá, rắn, ếch, nhái… Điều này có thể thấy trong Công Viên Quốc Gia Pha Thaem - Thái Lan. Ngày nay trên những vách đá sừng sững trong công viên, du khách vẫn có thể thấy những bức tranh có độ tuổi hơn 3000 năm mô tả lại cuộc sống của người dân ven bờ MêKông với các cần câu, cái lờ, cái lợp, con cá, con cua…

Truyền thuyết ấy kể rằng:Thuở xa xưa có nhiều rắn thần NAGA sống ở vùng Nong Krasae Luang (vùng có nhiều nước, vùng thượng nguồn sông MêKông). Sri Satta Naga Raj và Sutta Naga, tên của hai con rắn kết bạn thân với nhau. Chúng có lời cam kết nếu một trong hai con tìm được mồi, phải chia cho kẻ còn lại một nửa phần kiếm được.

Nhiều năm trôi qua, cho đến một ngày kia khi Sutta Naga bắt được một con nhím và chia nửa phần cho Sri Satta Naga Raj. Sri Satta Naga Raj nhìn thấy lông nhím dài nhọn cho rằng con nhím phải rất to, và như vậy là Sutta Naga đã thất hứa chia phần nhỏ hơn cho mình. Một trận chiến ác liệt đã diễn ra giữa hai con rắn thần. Chúng đánh nhau 7 ngày 7 đêm mà vẫn bất phân thắng bại. Một vị thần đã được phái xuống trần gian để phân xử cho đôi rắn. Vị thần quyết định cho hai rắn thần thi đấu. Mỗi rắn thần phải đào một con sông ra biển, ai đào xong trước sẽ thắng. Phần thưởng dành cho người thắng cuộc là loài cá da trơn khổng lồ (Gaint Catfish), một loài giống cá tra Việt Nam nhưng có thể nặng hơn 200kg, như thế chuyện tranh chấp vì thiếu thức ăn sẽ không tái diễn.

Rắn thần Sri Satta Naga Raj nôn nóng thắng cuộc, liền trổ hết thần thông đào rãnh vòng qua các dãy núi hướng về phía Nam. Nước từ Nong Krasae Luang không gặp đá cứng nên dễ dàng thắng cuộc. Con sông từ dạo đó được đặt tên là “Kong” có nghĩa là đường vòng, tức MêKông ngày nay. Truyền thuyết này lí giải vì sao loài cá da trơn khổng lồ, loài cá nước ngọt lớn nhất thế giới, chỉ có ở sông MeKông.

Trong khi đó Sutta Naga quá cẩn thận, phải cố gắn đào con sông thật thẳng, nên thua cuộc. Ngày nay con sông do Sutta Naga tạo ra được gọi là sông Nan ở phía Bắc Thái Lan. Người ta tin rằng nếu trộn chung nước lấy từ hai dòng sông này vào một cái chai, cái chai sẽ nổ tung, nhưng đến nay vẫn chưa ai dám làm thí nghiệm này. Trong lúc hai rắn thần đánh nhau, các con rắn khác sợ hãi bỏ chạy về phía Nam tạo ra những rãnh nước ngang dọc khác nhau, nước từ Nong Krasae Luang tràn vào các mạng lưới chi chít như đồ hình bát quái ấy tạo thành các nhánh sông đổ vào sông MêKông như: sông Mun, sông Chi (Đông Bắc Thái Lan), sông Ping (Chiang Mai, Bắc Thái Lan), sông U (miền Bắc Lào), sông Ngum (miền Trung nước Lào) và cả hệ thống chín dòng sông Cửu Long…

Ngày nay, vào tháng mười âm lịch, kết thúc tháng ăn chay, nguời ta thường kéo đến bờ sông MêKông, khu vực thuộc huyện Phon Pisai, tỉnh Nong Khai, Thái Lan và một vài nơi thuộc Lào để chứng kiến những hiện tượng lạ có thật. Khi đêm đến, nhiều quả cầu lửa xuất hiện trên mặt sông, bay lên trên. Năm ngoái, du khách đếm được 88 quả cầu lửa như thế. Có vài năm, người ta xác nhận có đến 100 quả cầu lửa xuất hiện.

Có giả thuyết cho rằng dưới đáy sông có một lượng khí tích tụ lâu năm, trồi lên mặt nước theo chu kỳ. Giả thiết khác lại cho rằng hiện tượng đó là do một vị trí đặc biệt nào đó giữa trái đất với mặt trăng, mặt trời kết hợp với sự thay đổi nhiệt độ tạo nên… Tuy nhiên dân địa phương vẫn cứ tin rằng đó là bằng chứng cho sự hiện hữu của rắn thần Naga.

Chuyện buồn Công Chúa Sida hay sự tích loài Cá Heo MêKông:

Du lịch sông MêKông mà chưa xem cá Heo Irrawaddy coi như chưa biết MêKông. Hầu hết du khách phương tây khi chọn tour du lịch MêKông đều đặt lên hàng đầu lịch trình đến khu vực Siphandone để được nghe câu chuyện buồn về một nàng công chúa, hay sự tích cá Heo Irrawaddy.Ngày xửa ngày xưa, Quốc Vương Kinh Đô Luang Phrabang (cố đô Lào) có một người con gái xinh đẹp tên Sida thích kinh doanh. Sau khi trưởng thành nàng không vội lấy chồng, nhưng xin vua cha cho nàng đi Trung Quốc buôn bán theo đường thủy. Công chúa dự định xuôi theo dòng sông MêKông từ Lào xuống Campuchia qua Việt Nam, ra Biển Đông và ngược lên Trung Quốc. Vua cha đồng ý, tặng cho nàng một con thuyền, một người hầu nam tên Kha, một con ếch, một con vịt, một con chim Drongo, một con gà trống và một con gà mái.Công việc chuẩn bị hoàn tất, công chúa cho nhổ neo, dong thuyền xuống phía Nam dòng MêKông.

Đến đoạn sông Veun Song Kham ở khu vực Nam Khong, Lào ngày nay, nơi có hồ nước sâu, rộng, thuyền của công chúa bị mất phương hướng cứ chạy vòng vòng. Công chúa và đoàn tùy tùng đã sống trên thuyền suốt 3 năm. Hằng ngày, nguồn cá phong phú dồi dào ở khu vực Siphandone giúp công chúa và đoàn tùy tùng sống sót.

Sau 3 năm, thuyền công chúa thoái khỏi hồ nước sâu tiếp tục Nam tiến. Tuy nhiên, ngay sau đó, thuyền của nàng lại đối mặt với một thác nước cao, dữ tợn, thác Liphi mà người ta tin rằng đó là thác Khone Pha Pheng ngày nay ở Nam Lào, giáp biên giới Campuchia. Trong lúc công chúa và người hầu Kha bối rối, không biết phải tiến lùi ra sao thì gà mái sợ nước vội hét lên: “chote… chote…” (dừng lại dừng lại – trong tiếng Lào, âm thanh của gà mái đồng âm với dòng chữ dừng lại). Ếch cuống cuồng nhảy ngay xuống nước “lerk, lerk…” (sâu lắm, sâu lắm). Nghe tiếng ếch kêu, vịt vội nhảy xuống kiểm tra. Vịt hốt hoảng kêu to: “karp, karp…” (quay lại, quay lại). Chim Drongo thấy thế vội cảnh báo: “Sia khong sia sen, sia khong sia sen” (coi chừng mất mạng. Lúc đó, gà trống lại gáy vang: “peo vong peo vong…” (tiến lên). Công chúa và người hầu phân vân không biết tin con nào, nên quyết định tin con gà trống, vì nó… to nhất trong ba con. Cả đoàn tàu của công chúa rơi xuống thác Khone Pha Pheng, mất hút…Hương hồn của công chúa Sida biến thành chim Nok Sida, một loài chim ăn cá phổ biến ở tỉnh Champasak, Lào. Người hầu Kha chết đi hoá thành cá Heo Irrawaddy, hay Paa Kha trong tiếng Lào.

Ngày nay người dân vùng Khone Pha Pheng cho biết hễ thấy Paa Ka trên mặt nước, ắt sẽ thấy chim Nok Sida đang khắc khoải bay lượn trên bầu trời. Bởi trong lúc tìm thức ăn Paa Kha đuổi cá trồi lên mặt nước, để Nok Sida dễ dàng bắt được. Người ta tin rằng vì Paa Kha mãi là người hầu của công chúa nên nó phải giúp công chúa tìm thức ăn. Paa Kha chỉ sống trong vùng hạ lưu thác Khone Pha Pheng, vì nó sợ đức vua sẽ quở phạt do không tròn trách nhiệm, và mãi mãi nó không dám vượt thác quay về cố hương.

Hiện nay số cá heo Irrawaddy trên toàn dòng sông MêKông chỉ còn một ít. Khu vực làng Bang Hangdon, nơi có nhiều cá Heo Irrawaddy nhất, cũng chỉ còn vài chục con . Chúng đang có nguy cơ bị tuyệt chủng. Không biết trong vài năm nữa chàng hầu Paa Kha có thể làm tròn bổn phận của mình với công chúa hay không, nếu con người hiện đại vẫn vô tư với tâm tình của Paa Kha.

(Sưu tầm trên báo Tuổi Trẻ Xuân 2003)